Terugblik 2023 en verwachtingen 2024

De energierapportage staat weer online!

2023 staat met zijn jas aan bij de achteruitgang om uit te klokken en 2024 klopt al op de voordeur om maandag met frisse moed te gaan beginnen aan een nieuw jaar vol energie.

Voor een energienerd als ik was 2023 een fantastisch jaar. Een jaar waarin we een vierjarige periode afsluiten met daarin ongekende volatiliteiten.

2020 staat natuurlijk bekend als het coronajaar met daarin hele lage energieprijzen dankzij lockdowns en mooi weer. Door geen nieuwe kortetermijncontracten meer aan te bieden, startte Rusland de oorlog met Oekraïne (en de EU) al in april 2021. Het duurde even voor de markt, maar vooral ook de politiek, dit doorhad maar toen men het doorhad, gingen de prijzen skyhigh. Tenminste, dat dachten we. Want na de inval in Oekraïne gingen de prijzen pas écht skyhigh.

Europa toonde zich toen van haar beste kant. Niet door samen te werken maar door ieder voor zich zo snel en zoveel mogelijk deals te sluiten. Met Qatar bijvoorbeeld en met Canada. En bijna alle landen zijn drijvende LNG-terminals gaan contracteren om zoveel mogelijk vloeibaar gemaakt gas te kunnen importeren. Ook uit Rusland. Er is namelijk nog steeds geen boycot op Russisch gas, mocht je dat soms denken.

Dankzij een derde milde winter op rij, kwamen we ook de winter 2022/2023 probleemloos door. De leveringszekerheid is geen moment in gevaar geweest. Maar dat kostte wel wat.

Ook dit jaar wordt Europa weer enorm geholpen door de weergoden. Alhoewel niet iedereen dit statement met me eens zal zijn. We hebben weer een milde winter maar wel één met heel veel regen. Net als afgelopen zomer. In sommige landen was het meer dan veertig graden en laaiden bosbranden op. In andere landen kwam de regen met bakken uit de lucht en werden hele campings weggespoeld. Klimaatverandering is allang in uitvoering...

Gelukkig hebben we ook heel veel wind gehad. Zoveel wind zelfs, dat met kerst in Duitsland 36 uur aaneengesloten gratis elektriciteit gebruikt kon worden én je er zelfs voor betaald werd. Ook in Nederland profiteerden wij volop van de windenergie met hele goedkope elektriciteit de dag voor en de dagen van kerst.

Investeren in hernieuwbare elektriciteitsproductie leidt tot lagere prijzen. Hopelijk begrijpen de deelnemers in het nieuwe kabinet dit en trappen ze niet in hun eigen frame dat juist gas-, kolen- en kerncentrales voor goedkope elektriciteit zorgen. Dat is namelijk niet zo.

Twee of vier nieuwe kerncentrales gaan wel tot nog meer uren met negatieve prijzen zorgen. Je krijgt dan betaald om elektriciteit te verbruiken. Maar om een investering in een kerncentrale te doen, willen die buitenlandse investeerders wel gouden garanties van onze overheid dat zij hun investering terugverdienen. En die moeten ergens van betaald worden...

Het zou mooi zijn wanneer de subsidies voor kerncentrales apart op de energierekening worden vermeld. Net zoals dat is gedaan met de subsidies voor hernieuwbare energie; de ODE (Opslag Duurzame Energie). Deze is inmiddels samengevoegd met de energiebelasting. Nu zie je deze niet meer terug op de energierekening maar de ODE zorgde met regelmaat voor discussies in zowel de Tweede Kamer áls in huishoudens over ‘wat duurzame energie allemaal wel niet kost’. Het zal mij benieuwen of de nieuwe regering transparant is over de kosten of dat de subsidies voor de nieuwe kerncentrales ergens worden weggemoffeld.

Maar nu over op de energierapportage!

Gas

De TTF-gasprijs, de gangbare gasprijs voor de meeste Europese landen, is dit jaar ruim gehalveerd. Kijken we naar de Cal24, de forwardprijs voor levering van gas voor alle dagen in het jaar en vierentwintig uur per dag, dan is deze ruimschoots gehalveerd. De Cal24 sloot op 2 januari 2023 op € 77,58 per MWh en de laatste notering op 29 december 2023 is €  34,46 per MWh, een daling van maar liefst 56%!

De gasvoorraden zijn nog steeds op hoge niveaus. Dit jaar heeft Nederland op iedere dag van het jaar de hoogste gasvoorraad gehad sinds jaren. Dit zie je goed terug in onderstaande grafiek.

Het Nederlands gasverbruik was in 2023 ook nog iets lager dan in 2022. Vandaag niet meegerekend, komen we dit jaar uit op 282 TWh. Een daling van 6% ten opzichte van 2022 en ruim 25% lager dan waar we op zaten vóór de energiecrisis. Een belangrijke oorzaak voor ons lagere gasverbruik is het feit dat Nederland in 2023 circa 28% meer windenergie geproduceerd heeft dan in 2022.

Ondanks de hoge voorraden én het lagere gasverbruik, blijft de gasprijs enorm volatiel. In 2023 hebben we hier verschillende voorbeelden van gezien. Ik heb een en ander samengevat in onderstaande grafiek.

Verwachtingen gas 2024

Met alle nervositeit op de markten én de grotere afhankelijkheid voor Europa van LNG, is het lastig een voorspelling te geven voor de ontwikkeling van de gasprijs. De hoge voorraadniveaus, het lagere gasverbruik en de verdere groei van windenergie duiden op een lagere gasbehoefte in 2024.

Wereldwijd wordt volop geïnvesteerd in de ontwikkeling van nieuwe gasvelden én de uitbreiding van LNG-exportcapaciteit. In Europa is en wordt nog steeds geïnvesteerd in de uitbreiding van LNG-importcapaciteit. Dit duidt op voldoende aanbod en voldoende mogelijkheden dit aanbod ook te absorberen.

Voldoende aanbod in combinatie met lage(re) vraag leidt in theorie tot lage(re) prijzen.

De praktijk is echter weerbarstig. Een strenge winter in Azië, uitbreiding van de oorlogsactiviteiten door Rusland naar andere landen, escalatie tussen de Verenigde Staten en Iran, onderhoud aan of stakingen bij gasvelden of LNG-terminals, een mogelijke herverkiezing van Trump of een uitkomst over Oekraïne waardoor Rusland weer pijpleidinggas gaat leveren aan Europa. Het zijn enkele voorbeelden die ervoor kunnen zorgen dat de gasprijs, al dan niet tijdelijk, flink stijgt of juist daalt.

Kolen

De prijs voor steenkool is in 2023 hard gedaald en bijna gehalveerd. De spotprijs voor kolen was $ 190 per ton op 2 januari en is geëindigd op $ 108,30 per ton op 29 december.

De prijs voor levering heel 2024 is gedaald van $ 175,22 per ton naar $ 97,85 per ton. Een daling van ruim 44%.

De elektriciteitsproductie uit kolencentrales was in 2023 met circa 12 TWh fors lager dan in 2022 toen er nog ruim 19 TWh elektriciteit werd opgewekt met kolencentrales. De daling is vooral te danken aan de hardere daling van de gasprijs ten opzichte van de daling van de kolenprijs. Hierdoor was het afgelopen jaar met regelmaat goedkoper om elektriciteit op te wekken met gascentrales dan met kolencentrales terwijl dit in 2022 niet één keer het geval is geweest.

Onderstaande grafiek toont de ontwikkeling van de elektriciteitsproductie met gas- en kolencentrales in Nederland over de afgelopen jaren.

Verwachtingen kolen 2024

De verwachting voor de ontwikkeling van de gasprijs is relatief eenvoudig samen te stellen.

De ontwikkeling van de kolenprijs is dit een stuk ingewikkelder. Enerzijds heb je hier ook te maken met een mondiale markt en daardoor regionale invloeden. Anderzijds heb je te maken met het gebruik van kolen. Kolen worden verbrand om elektriciteit te produceren in elektriciteitscentales en concurreren daarmee met gascentrales.

Kolen worden ook gebruikt in de staalindustrie en deze zit in een lastig vaarwater:

• De wereldwijde staalmarkt kampt met uitdagingen vanwege overproductie in China, wat heeft geleid tot een overschot aan staal.

• In China is er pessimisme, maar de bezettingsgraad van Chinese staalfabrieken is gestegen tot 97-98% vanwege lage rentestanden, wat het aanbod verder heeft vergroot.

• De vraag naar staal blijft echter laag, wat resulteert in zwakke prijzen en een duidelijk onevenwicht tussen vraag en aanbod.

• Diverse factoren, zoals een mijnongeluk in China en importquota, dragen bij aan de negatieve trend.

• Er is samenwerking tussen de VS en EU om de oneerlijke concurrentie van China aan te pakken, en staalproducenten nemen maatregelen zoals het sluiten van hoogovens om de markt op korte termijn te stabiliseren, maar de toekomst blijft onzeker.

Minder gebruik van kolen in de staalindustrie leidt tot een lagere kolenprijs waardoor het verbranden van kolen om elektriciteit op te wekken juist interessanter wordt en leidt tot meer vraag en dus weer een (iets) hogere prijs.

Net als in 2022 en 2023 zal de kolenprijs nagenoeg dezelfde ontwikkeling vertonen als die van de TTF-gasprijs.

Emissierechten

De prijzen voor emissierechten zijn in 2023 gedaald. Zowel de spotprijs, de frontmonthprijs, als de forwardprijzen. De frontmonthprijs begon het jaar op € 86,28 per ton en is geëindigd op € 80,37 per ton. Een daling van 7%.

De forwardprijs voor 2024 begon het jaar op € 90,33 per ton en is geëindigd op € 80,37 per ton.

Verwachtingen emissieprijzen 2024

Doordat ieder jaar minder emissierechten worden uitgegeven, is de theorie dat de prijs voor emissierechten verder toeneemt wanneer de uitstoot onder ETS gelijk blijft. Wanneer de uitstoot onder ETS harder daalt dan de daling van de uitgifte van nieuwe emissierechten, zal de prijs voor emissierechten dalen.

In Nederland vallen ongeveer 340 installaties onder het EU ETS. Dit zijn bijvoorbeeld grote installaties die elektriciteit opwekken, metaal produceren of chemische producten vervaardigen.

De hoofdregel is dat de grootte van een installatie bepaalt of zij valt onder het EU ETS. Hoe groot een installatie is, wordt gemeten in productiecapaciteit of in thermisch ingangsvermogen. Hoeveel broeikasgassen een installatie uitstoot wordt hierin niet meegenomen. Een grote installatie die weinig broeikasgassen uitstoot kan dus toch onder het EU ETS vallen. Installaties waarin geen activiteiten (meer) plaatsvinden hoeven niet deel te nemen aan het EU ETS. Ook installaties die uitsluitend biomassa verbruiken, vallen niet onder het EU ETS.

Volgens her CBS is in 2021 172 Mton CO2-equivalenten aan broeikasgassen uitgestoten, in 2022 158,4 Mtonen in 2023 tot en met het derde kwartaal (voorlopige cijfers) 110 Mton.

Dankzij de groei van hernieuwbare elektriciteitsproductie, zien we vooral een daling in de energiesector. De verwachting is ook dat de daling in deze sector verder doorzet dankzij de continue investeringen in hernieuwbare energieproductie.

De grote vraag is hoe een nieuw kabinet omgaat met CO2-uitstoot en mogelijke beperking daarvan in de landbouw, de industrie en de vervoerssector. Wanneer dit deels wordt losgelaten én compensatiegelden beschikbaar worden gesteld voor deze sectoren, kan de prijs voor emissierechten gaan stijgen maar zal dit voor de uitstoot geen effect hebben.

Elektriciteit

De elektriciteitsprijs is in 2023 aanzienlijk gedaald. De Cal24 begon het jaar op € 190,60 per MWh en eindigde het jaar op € 89,- per MWh. Een daling van ruim 53%.

De gemiddeld ongewogen day-ahead-prijs op de EPEX-Spot is geëindigd op € 95,90 per MWh. Een daling van 60% in vergelijking met de gemiddeld ongewogen day-ahead-prijs over 2022 (€ 241,92 per MWh).

Onderstaand overzicht toont de grote verschillen tussen de jaarlijkse uurprijzen in afgelopen vijf jaren.

2023 heeft een record aantal uren met negatieve prijzen op de EPEX-Spot day-ahead-markt: 316 uur! Dit is 24% meer dan de vier voorgaande jaren 2019 tot en met 2022 samen (255).

Onderstaande grafiek toont goed aan in welke maanden in 2023 de uren met nul- en negatieve prijzen vallen. Het effect van wind in de koude(re) maanden en van zon in de warme(re) maanden is hierin goed te zien.

Kijken we naar de onbalansprijzen, dan valt op dat de piekprijzen sinds de zomer ongeveer zijn verdubbeld tot boven de € 1.800,- per MWh en dat we in het laatste kwartaal een aantal keren negatieve onbalansprijzen hebben gehad rondom de - € 1.500 per MWh.

De onbalansprijzen komen vooral tot stand op basis van de inzet aFRR door TenneT of de inzet mFRR wanneer noodvermogen wordt afgeroepen.

Kijken we naar de door TenneT gecontracteerde vermogens op deze markten in onderstaande grafiek, dan zien we eigenlijk geen bijzonderheden die deze hoge(re) prijzen verklaren. In november en december is wel minder noodvermogen afregelen gecontracteerd, maar de lage negatieve onbalansprijspieken waren er ook al in oktober.

Verwachtingen elektriciteit 2024

De correlatie tussen de gas- en elektriciteitsprijs is zeer hoog. Dit is goed terug te zien in onderstaande grafieken. Linksboven zie je de forwardprijzen gas, rechtsboven de forwardprijzen elektriciteit. De onderste grafiek toont de ontwikkeling van de gemiddelde prijzen per dag op de EPEX-Spot day-ahead in combinatie met de dagprijs gas (LEBA).

De verwachtingen voor 2024 voor de ontwikkeling van de forwardprijzen voor elektriciteit zijn daardoor in lijn met de verwachtingen voor de ontwikkeling van de forwardprijzen voor gas. Het grote verschil zit in de spotprijzen en de impact van hernieuwbare elektriciteitsproductie hierop. Meer dan ooit is dit jaar duidelijk geworden dat zon en wind veel impact hebben op de spotprijzen elektriciteit.

Wanneer de gasprijs gelijk blijft of verder daalt en we vergelijkbare weersomstandigheden hebben als in 2023, zullen we in 2024 meer uren zien met nul- en negatieve uurprijzen doordat de elektriciteitsvraag niet opeens hard zal stijgen. Dit wordt haast onmogelijk gemaakt door de enorme congestieproblemen in nagenoeg heel Nederland.

Wanneer de gasprijs stijgt, zal, afhankelijk van de mate van stijging, het aantal uren met nul- en negatieve prijzen weer kunnen dalen.

Balanceringsmarkten

De balanceringsmarkten zijn qua capaciteitsvergoedingen op de aFRR en mFRR fors lager uitgekomen dan in 2022. Dit is logisch: de prijsniveaus waren in 2023 fors lager dan in 2022. Een betere vergelijking is met 2021. In 2021 kwam de gemiddelde EPEX-Spot day-ahead-prijs uit op € 102,96 per MWh en in 2023 kwam deze uit op € 95,90 per MWh terwijl 2022 is uitgekomen op € 241,92 per MWh.

In vergelijking met 2021 zien we dat voor aFRR zowel voor opregelen áls voor afregelen de capaciteitsvergoedingen fors hoger zijn uitgekomen in 2023. Bij de mFRR zien we dat opregelen iets hoger is uitgekomen dan in 2021 maar dat afregelen juist lager is uitgekomen dan in 2021.

Kijken we naar de FCR dan zien we dat deze in 2023 bijna op de € 200.000,- per MW is uitgekomen bij 100% matching. Dit is hoger dan verwacht en te danken aan het record van € 77.777,- per MW voor FCR-levering tussen 16:00 en 20:00 begin november. Zonder deze extreme prijs was de FCR dit jaar onder de € 120.000,- per MW uitgekomen. Voor een groot deel van de aanbieders op de FCR is dit ook het geval omdat slechts 34 MW heeft mogen profiteren van deze uitzonderlijk hoge prijs.

Voor de 6 BSP-ers die hun 1 MW iedere dag dit jaar tegen € 0,- per MW hebben aangeboden, was het ook meer geluk dan wijsheid dat zij nu toch op iets meer dan € 190.000,- per MW uitkomen.

Verwachtingen balanceringsmarkten 2024

Tegen beter weten in is de verwachting voor de FCR dat deze in 2024 uitkomt rondom de € 120.000,- per MW. Waarom tegen beter weten in? De mogelijkheid bestaat dat ook in 2024 een extreem hoge prijs tot stand komt wanneer steeds minder vermogen wordt aangeboden op de FCR, juist dóór de lage capaciteitsvergoedingen.

De capaciteitsvergoedingen aFRR en mFRR zullen bij een verder dalende gasprijs en verdere groei van hernieuwbare elektriciteitsproductie lager uitvallen dan in 2023. De ontwikkeling van de clean sparkspread (marge gascentrales) ten opzichte van de ontwikkeling van de clean darkspread (marge kolencentrales) speelt hierbij echter ook een rol.

In 2024 gaat Nederland deelnemen aan PICASSO. Als het goed is, gebeurt dit per 24 juli. Wanneer Nederland deelneemt aan PICASSO, gaat Nederland voor aFRR-energie (dus niet capaciteit) de inzet van aFRR-capaciteit poolen met 16 andere Europese landen.

Meer informatie over PICASSO vind je hier.

Om mee te gaan doen aan ALPACA (aFRR-capaciteit) zal TenneT eerst de contractduur voor aFRR moeten verlagen van 24 naar 4 uur. Dit ligt al jaren in de planning

Omdat het een uitgebreide energierapportage is, dit keer geen energienieuws.

Ik wens je een goede jaarwisseling en een gezond, gelukkig, duurzaam en energiek 2024!

Tot volgend jaar!

Jan Willem